Donald Trump meldt het standpunt van de VS inzake het ‘klimaatakkoord van Parijs’.
Gebeurtenissen zijn tegenwoordig lastig te beoordelen. Niet alleen omdat we veel ‘gekleurde’ informatie krijgen waar al een oordeel in verwerkt is, maar vooral omdat het meestal binaire informatie is. Binaire informatie is samengesteld uit tweedelingen: iets is goed of slecht, je bent vóór of tegen, het is zwart of wit, wij of zij, mooi of lelijk, wel of niet, of welke polariteit je ook maar kunt bedenken. Het nieuws staat er bol van. Veel journalistiek lijkt ervan te leven. Elke nieuwsgebeurtenis wordt razendsnel door het binaire circuit geloodst en in no-time is het oordeel daar. Het resultaat wordt hapklaar aan de burger voorgeschoteld: het is ‘zus’ en niét ‘zo’ en het gaat erin als zoete koek. Zelf nadenken is eigenlijk niet meer nodig. Het binaire denken levert het fastfood van de nieuwvoorziening.
De hele discussie rond het klimaatakkoord van Parijs is een bizar voorbeeld van binaire verslaggeving. Het is vóór of tegen ‘Parijs’, vóór of tegen Trump, wel of geen toekomst, en soms zelfs een keuze voor goed of kwaad. Alle media doen er aan mee. Ze zetten de tegenstellingen in alle scherpte neer en schetsen een alles of niets scenario. Je bent vóór of tegen. Je doet mee of niet. Duidelijk voor iedereen. Maar de verdieping is zoek, de context en de nuance verdwenen en het klimaatvraagstuk amper nog in beeld.
Natuurlijk biedt binair denken voordelen. Het is een simpele redeneervorm. Er zijn steeds maar twee smaken. Makkelijker kan het niet. Het is een kwestie van kiezen. Uiterst geschikt voor praktische zaken en technologie. En zeker nodig in crisissituaties als er heel snel gehandeld moet worden. In die domeinen is het binaire denken helemaal thuis en een zegen. Daar is een tweedeling genoeg: het is dit óf dat. Het is denken dat versimpelt én uitsluit. Uitermate effectief bij het autorijden, het winkelen en het werk van alledag. Het is echter een ramp voor het beoordelen van gebeurtenissen. Binair denken versmalt het zicht op de feiten. Het ziet alleen tegenstellingen en heeft geen oog voor samenhang en betekenis. Het is uitgekleed denken zonder diepgang; qua ‘deling’ te simpel om de complexiteit en gelaagdheid van gebeurtenissen te bevatten.
Een enkeling probeert de armoede van het binaire denken diplomatiek te redden door een dialectische variant ervan. De polariteit wordt verzoend door een tussenoplossing: de (gulden) middenweg. Maar zo’n compromis heeft weinig kans op overleven. Het staat niet op eigen benen en raakt weer snel verstrikt in de binaire discussies over de zin of onzin van zo’n aanpak. Er lijkt geen ontkomen aan. Het binaire denken dringt binnen in alle gebieden waar het niet thuishoort. Daar doet het haar verstikkende werk: de verbeelding wordt lam gelegd en de menselijke beleving uitgehold.
Het beoordelen van gebeurtenissen zoals de Amerikaanse terugtrekking uit het klimaatakkoord van Parijs, vraagt om een ander denken dat niet in tegenstellingen blijft hangen. Een denken dat méér dan twee perspectieven toelaat en oog heeft voor waarden, betekenis en context. Het vraagt om een mindset die niets uitsluit en de tijd neemt voor de gedachtevorming. Inzicht in gebeurtenissen ontstaat alleen op basis van een aandachtig denken dat niet overhaast oordeelt, dat alle gezichtspunten meeneemt en plaats heeft voor afwijkende verhalen, hoe dwaas die verhalen in eerste instantie ook lijken. Dan pas komt de volle betekenis van een gebeurtenis in beeld. In de berichtgeving over ‘Parijs’ is daar weinig van te merken.
Vanuit het binaire denken gezien, werd de keuze van Trump om uit het akkoord te stappen al snel het verhaal van een ‘domme’ ‘gek’ die ‘blind’ is voor de klimaatproblematiek en ‘foute’ keuzes maakt. Maar doet dat recht aan wat er is gebeurd? Trump heeft weliswaar een verhaal dat sterk afwijkt van de mainstream, maar vanuit een niet-binair perspectief gezien is dat verhaal wellicht helemaal zo gek nog niet. Waarom zegt Trump ‘nee’ tegen het akkoord? Zijn ‘nee’ betreft hier niet de ernst van het klimaatvraagstuk als zodanig, maar gaat over de aanpak, over de condities, de ‘transaction’. Hij vindt de ‘deal’ niet fair omdat deze het land dat hij vertegenwoordigt onevenredig benadeelt in relatie tot andere landen. Hij verdedigt vanuit zijn presidentiële verantwoordelijkheid de belangen van de VS, zijn burgers, de werkers en ‘taxpayers. En hij beroept zich bij zijn keuze op de soevereiniteit van de VS, wat in een democratisch samenwerkingsmodel per definitie gerespecteerd dient te worden.
Trump geeft ook aan direct te willen onderhandelen over een nieuwe deal die wél fair is voor Amerika en juicht samenwerking toe, mits onder zijn condities, wat zijn goed recht is. Het hele verhaal van Trump, zelf een meester in het binaire taalgebruik (daarover geen discussie), wordt gedragen door waarden waar hij voor staat en voor gekozen is en waar hij, ondanks het wereldwijde onbegrip, moedig voor gaat. Het is natuurlijk de (binaire) vraag of het echt is of fake? Of is dat geen ‘goede’ vraag?
Wat helpt om aan het binaire denken te ontkomen is eigen observatie. Dat kan door aandachtig te kijken naar het bijgevoegde fragment waarin Trump zijn mededeling doet inzake het akkoord van ‘Parijs’. Trump begint met de woorden ‘My solemn duty’ waarmee hij direct de toon zet. Hij staat daar niet als individu, maar als staatshoofd en geeft aan waarom hij als president in naam van zijn volk deze keuze maakt. Voor wie zijn woorden niet direct binair classificeert als lege hulzen, past hier een luisterend oor. Een echte dialoog is gebaseerd op het postulaat dat we er per definitie van uitgaan, dat wat iemand zegt oprecht is. Dat lijkt naïef, maar vormt nu eenmaal de basis van elke samenwerking. Hier is het ónze ‘solemn duty’ om, als erfgenamen van een klassieke niet-binaire denktraditie, Trump’s standpunt aan te horen, over onze schaduw heen te stappen en, in naam van het leven op aarde, met frisse moed het gesprek weer aan te gaan.
Zie hier het fragment:
OBSERVATIONS 
Aandacht
Je aandacht voor het binaire denken is prijzenswaardig. Een verdere bewustwording van de verschillende typen van deeldenken draagt bij aan meer duidelijkheid in de menselijke communicatie. Een discussie, die wordt gevoerd binnen het kader van het tweedelings (of binaire) denken, heeft een totaal andere inhoud dan een gesprek, dat in een hogere vorm van delingsdenken (drie of vier) wordt gevoerd. Het gevolg kan zijn, dat er onbegrip bestaat tussen de lagere en hogere vorm van perceptie.
Trump’s afwijzing van het klimaat akkoord (van Parijs) is daarvan een goed voorbeeld – zoals je uitstekend in het opstel verwoordt. Het lijkt, op het eerste gezicht, een flagrante schending van het gezonde verstand. In een wereld van tegenstellingen, is iedere uitspraak om geen maatregelen te treffen voor een leefbare aarde een vloek. Dat kan niemand tegenspreken. Wie wil deze aarde naar de verdoemenis helpen? Er zijn bepaalde gegevens, die zo duidelijk met het menselijk voortbestaan verbonden zijn, dat een ontkenning daarvan lijkt op zelfvernietiging. Toch blijft het geboden om deze ‘absolute waarheden’ in een ruimer kader te zien.
Mijn geologische achtergrond plaatst, net als Trump, ook vraagtekens bij het klimaat akkoord – al is het om heel andere redenen. Bij de reclame: ‘als we de aarde kunnen opwarmen, kunnen we haar ook afkoelen. Met een schop!’ lopen de rillingen langs mijn rug. Zouden er echt mensen zijn, die zoveel onzin geloven? Het uitgangspunt dat wij, als Homo sapiens, de geologische krachten, die op de aarde actief zijn, zouden kunnen beheersen, geeft blijk van een grenzenloze naïviteit. Dit gezegd hebbende, steekt er natuurlijk niets kwaads in pogingen om de aarde met enige egards te behandelen. Het is zelfs aan te bevelen.
De kern van veel discussies richt zich, zoals je zelf al aangeeft, op een binaire vorm van denken, waarin ‘goed’ en ‘kwaad’ worden onderscheiden. Op dit punt van een communicatie aangekomen, zijn er al twee fundamentele stappen gezet. 1. Er is een keuze gemaakt voor een vorm van delingsdenken en 2. Er is een waardeoordeel gekoppeld aan de deling. Met deze stappen is niets mis. Zij moeten in iedere communicatie a priori worden gezet. Maar er moet wel een scherp onderscheid worden gemaakt om de discussie helder te houden.
1. Aan de keuze van het delingsdenken wordt geen intrinsieke ‘waarde’ gehecht. Een binaire deling is niet beter of slechter dan een drie- of vierdeling. Maar er wordt wel een bepaalde ‘bandbreedte’ van het denken mee aangegeven (waaraan, in principe, ook geen waardeoordeel wordt gehecht). De vraag hoe (het ontstaan) en waar (de uitvoering) het delingsdenken in de menselijke geest een tijd en een plaats heeft, blijft een vraag, die alleen in het deeldenken zelf kan worden beantwoord. En dat roept dan weer herinneringen op aan de stelling van Gödel: ‘Alle Kretenzers zijn leugenaars, zei de Kretenzer.’ Een oplossing is niet direct voorhanden.
2. Het voorbeeld van het ‘verkeer’ als symbool van communicatie is goed gekozen. Het feit dat een ‘binaire’ benadering hierin doeltreffend werkt, zegt wel iets over intermenselijke verhoudingen in het algemeen. Als dit wordt vastgesteld, heeft er een waardeoordeel plaatsgevonden (het is ‘doeltreffend’). Binair denken loont in het verkeer: duidelijkheid is de sleutel tot overleven. Iedereen is het hiermee eens. Dit waardeoordeel mag echter niet teruggekoppeld worden naar de binaire deling-zelf: omdat binair denken goed werkt in het verkeer, is binair denken daarom niet per definitie ‘goed’.
Er zijn hogere vormen van delingsdenken denkbaar, waarbij de lagere vorm is ‘ingebouwd’. Ook zij functioneren in het verkeer. De automobilist is dan niet alleen geinteresseerd in snel en efficiënt tussen de medeweggebruikers door schieten om op tijd op de afspraak te zijn (of als uiting van machtsvertoon). Dan is er ook oog voor het oude vrouwtje bij de stoeprand en de spelende kinderen. Een zekere mate van gevoel en inleving (in de omgeving) speelt daarbij een belangrijke rol. Er moet ‘breder’ worden gekeken. Maar ook weer niet al te breed.
Dat laatste wordt tegenwoordig ‘afleiding’ genoemd (en behelst dan meestal het bezig zijn met communicatie apparatuur tijdens het rijden). Het aantal ongelukken neemt daardoor significant toe – al wordt het fenomeen dikwijls beschreven als ‘de macht over het stuur verliezen’. En in feite is dat ook zo. Op het moment dat onze aandacht te ver afdwaalt van de taak waar we mee bezig zijn (het verkeer), verliezen we de macht. Maar een beetje afdwalen om kinderen en oude vrouwtjes te zien mag wel. Of beter: het mòet, om een echt goede verkeersdeelnemer te zijn.
Het sleutelwoord in een communicatie (‘het verkeer’) is uiteindelijk: aandacht. En meer precies: de juiste aandacht voor de juiste communicatie. Dat moet onze ‘solemn duty’ zijn. Het gaat daarbij om een keuze, die we uiteindelijk zelf moeten maken. Ik denk dat een hoger delingsdenken hierbij kan helpen, zonder daarbij een waardeoordeel (‘beter’) aan het delingsgetal toe te kennen. En aandacht voor het binaire denken is goed, maar het moet niet teveel worden. Dan bestaat er kans op ongelukken.
Ha Marten,
Mijn blog is duidelijk geïnspireerd door jouw denken. Net als jij zie ik verschillende manieren om te ‘onderscheiden’, zoals het binaire en hogere delingsdenken. In principe zijn die denkvormen mi waarde-neutraal; ze zijn alleen, afhankelijk van het toepassingsgebied, méér of minder adequaat. Het wordt pas lastig als het ‘waarderen’ zich in het denken mengt. Daar is op zich niets mis mee, zolang het waarderen zich niet al te gemakkelijk in het binaire denken nestelt. Daar hoort het meestal niet thuis, omdat het binaire denken geen nuance of verfijning kent. Het gevaar is een redeneerwijze die vaak geen recht doet aan wat er werkelijk ‘is’. Het leidt tot ongenuanceerde oordelen die de mens misstaan. Als we ons daartoe laten verleiden zijn we geen haar beter dan dat wat we in Trump’s manifestatie veroordelen. Het leidt tot een dommige ‘helderheid’ waar de wereld niet op zit te wachten.