De magie van de mentor

Amélie en haar oude buurman analyseren het doek ‘Le déjeuner des canotiers’ van Renoir

Er zijn momenten in het leven waarop het avontuur lokt, maar ons toch niet in beweging zet. We willen wel, maar we zitten innerlijk vast; ons verlangen krijgt geen ruimte. We bedenken dan vaak van alles waarom het niet kan. Zelfbedrog; een reactie op de angst voor het onbekende. Die angst houdt ons tegen; we durven de stap niet te zetten. Voor een doorbraak hebben we vaak anderen nodig die ons een zetje geven, desnoods een schop. We staan er niet veel bij stil, maar die anderen zijn er op de momenten dat ze nodig zijn opvallend vaak. Het zijn de mentoren die ons begeleiden bij het passeren van oude grenzen in ons leven en bij het betreden van onbekend gebied.

In veel gevallen wordt die mentor-rol  gespeeld door goede vrienden, maar soms komt deze uit onverwachte hoek. Een prachtig voorbeeld daarvan is te vinden in de magisch-realistische film Amélie van regisseur Jean-Pierre Jeunet uit 2001. De jonge en naïve Amélie krijgt subtiel en nauwelijks zichtbaar begeleiding in het leven van iemand die ze amper kent. Door die hulp vindt ze het vertrouwen om een grote stap in haar leven te zetten waardoor er een  wereld voor haar open gaat.

Het is een eenvoudig verhaal. De in Parijs wonende en contactarme Amélie is verliefd op een jongeman, maar durft daar niet voor uit te komen. Ze voelt angst om de liefde echt aan te gaan en blijft steken in haar dromen. Een bejaarde buurman die in hetzelfde appartementencomplex woont, een gevoelige kunstschilder, ziet haar innerlijke worsteling. Tijdens een toevallige ontmoeting met Amelie in het trappenhuis, nodigt hij haar spontaan uit voor de thee. Ze gaat op zijn uitnodiging in en hij toont haar zijn woning. Ook laat hij, tot verwondering van Amélie, de vele reproducties zien die hij de afgelopen twintig jaar gemaakt heeft van het schilderij ‘Le déjeuner des canotiers’ van Pierre-Auguste Renoir.

‘Kijk’, zegt de oude man die voor één van zijn reproducties is gaan zitten. Hij wijst Amélie een personage aan op het schilderij. Amélie volgt zijn aanwijzing en ziet tussen de vele pratende mensen op het doek een meisje dat uit een glas drinkt. Het meisje staart voor zich uit, alsof ze er niet bijhoort. De oude man vertelt Amélie dat dit meisje de enige persoon op het schilderij is die hij na al die jaren nog steeds niet goed weet te schilderen. Er is iets met dit meisje, vindt hij: ‘Ze staat in het midden en toch staat ze er buiten’.

Amélie kijkt aandachtig naar het meisje, herkent zich in de typering en zegt dan: ‘misschien is ze gewoon anders’. De oude man richt zijn blik nieuwsgierig op Amélie: Hij vraagt: ‘In welk opzicht?’ Die vraag overvalt Amélie, het komt te dichtbij en ze zegt na een korte aarzeling wat afhoudend: ‘Weet ik veel?’

De oude man kijkt Amélie vragend aan en zegt over het meisje op het schilderij:  ‘Ze moet als kind niet veel met andere kinderen gespeeld hebben…… Misschien wel nooit’.  Hij blijft Amélie die zich ook in deze beelden herkent,  aankijken en er valt een ongemakkelijke stilte die hij snel verbreekt.

Iets later fantaseren ze speels, beiden met hun neus op het doek, over de vraag wat er in het hoofd van het meisje omgaat. Met wie is ze bezig, zoals ze daar zo verlaten tussen al die converserende mensen zit. Ze volgen de blik van het meisje en ontdekken tussen de mensen op het doek een man. Samen concluderen ze dat het die man moet zijn waar ze op dat moment aan denkt. De oude man fantaseert verder. Hij stelt dat het meisje waarschijnlijk verliefd op die man is, wat Amélie die zich volledig in het meisje inleeft, na nog eens goed kijken, volmondig bevestigt. Als de oude man vervolgens zegt dat het duidelijk is dat het meisje het risico moet nemen om voor haar verliefdheid uit te komen, laat Amélie zich helemaal gaan en zegt: ‘Ze speelt met het idee. Ze denkt na over een list om….’

De oude man onderbreekt Amélie en zegt terwijl hij naar het doek blijkt kijken : ‘Daar is ze gek op hè, op listen….’. Amélie voelt zich opeens bekeken, herpakt zich en bevestigt zijn vraag wat verholen.

En dan gebeurt het. De oude man zegt, waarbij zijn blik op het schilderij gericht blijft, dat het meisje op het doek eigenlijk ‘een beetje laf‘ is. En hij concludeert direct, dat dát weleens de reden kan zijn waarom hij zoveel moeite heeft haar blik te vatten en haar te schilderen. Amélie schrikt van zijn woorden; ze laten zien wat ze niet wil weten; ze benoemen haar lafheid. Ze voelt zich betrapt, weet niet waar ze moet kijken en hoopt dat haar ontluistering ongemerkt blijft.

De opzet van de oude man is geslaagd. Via een onschuldig praatje over het schilderij heeft hij Amélie ongemerkt naar zelfinzicht geleid. Ze heeft zich in het meisje herkent en zich  ermee vereenzelvigd. Ze heeft haar eenzaamheid en verliefdheid bevestigd en heeft zelfs de opmerkingen van de oude man over de lafheid van het meisje als feedback op haar eigen gedrag beschouwd. Door zijn subtiele en onopvallende begeleiding is Amélie bewust geworden van wat haar tegenhoudt om de liefde te leren kennen. Ze durft niet, zoals de oude man had gezegd: ‘op het juiste moment zonder aarzeling over het hek te springen’.

Als het momentum voor een romance tussen Amélie en haar jonge droomprins verloren dreigt te gaan, zet de oude man zijn laatste troefkaart in: een video-bericht op haar tv. Hij begint zijn boodschap met haar moed in te spreken: ‘Mijn lieve Amélie, jij hebt (zoals hijzelf) geen botten van glas. Jij mag gerust tegen het leven opbotsen’.

Vervolgens wijst hij haar op wat ze verliest als ze nu niets onderneemt: ‘Als je deze kans voorbij laat gaan, is je hart mettertijd even dor en bros als mijn skelet’. Tenslotte komt hij met de magische woorden die veel dieper gaan dan inzicht en ook haar wil activeren: ‘Daarom. Ga er achter aan,  POTVERDOMME! ‘

Pas dan aarzelt ze niet langer….

Zie hier, voor de sfeer in de film, het korte fragment (42 sec) waar ze samen voor het schilderij zitten en de oude man de lafheid benoemt.