Beethoven (Ed Harris) en zijn assistente (Diane Kruger) in ‘Copying Beethoven’
In de geromantiseerde speelfilm Copying Beethoven uit 2006 vindt een opmerkelijk gesprek plaats tussen Beethoven en zijn assistente. Beethoven ziet haar worstelen met het uitschrijven van één van zijn composities en vraagt wat er aan de hand is. Ze zegt dat ze de compositie niet begrijpt. Waar eindigt het? Hoe zit het muzikaal in elkaar? Beethoven legt uit dat het niet eindigt; ze moet niet denken in termen van begin en einde. Een compositie is geen mechanische constructie. Het is iets dat groeit, zich ontwikkelt en van de ene fase overvloeit in de andere. En dan spreekt Beethoven de zin uit die de aanleiding vormde voor deze blog: ‘In your work you are obsessed with structure, with choosing the correct form’.
Er ging bij mij direct een bel rinkelen. Ik moest denken aan de wereld waarin ik werk. Ook die wereld is ‘obsessed with structure’. Het is een wereld die beheerst wordt door wetten, regels, kaders, patronen, protocollen, methodes, procedures, definities, standaarden, stijlvormen, formats, etc. Het zijn instrumentele veelal door ICT ondersteunde structuren waarmee de werkelijkheid ingekapseld wordt in een net van rationele afspraken en voorschriften. En natuurlijk gebeurt dat niet voor niets. De structurering maakt het werk beter beheersbaar, controleerbaar en voorspelbaar en dat is heel nuttig. Het leidt tot een gereguleerd werkproces, voorkomt risico’s en biedt een grotere garantie op het behalen van de beoogde doelen. Echter, de behoefte aan structurering slaat vaak door, met als gevolg dat al die kaders en regels mensen in de weg gaan zitten; hun doelen niet meer ondersteunen, maar belemmeren. Waar dat het geval is, leidt het tot de frustrerende werksituatie waarin menselijke aspiraties en energie geen ruimte meer krijgen, samenwerking niet meer van de grond komt en niets meer wordt bereikt. Dan is het werk een doolhof zonder uitgangen geworden. Zo’n situatie is af te lezen aan het gedrag en de gezichten van medewerkers; je voelt het op de werkvloer en bij het management. Het werk is verstikkend geworden; de lol is eraf. Er zit totaal geen muziek meer in.
Terug naar Beethoven. Om zijn assistente te helpen los te komen van het denken in structuren, geeft hij haar wat aanwijzingen. Hij vindt dat ze teveel bezig is met de uiterlijke vorm van de compositie en niet met de muziek zelf. Muziek heeft een andere logica; een logica van het gevoel. Om die te beleven, zegt hij: ´You have to listen to the voice speaking inside of you.´ (..) ´Silence is the key. The silence ‘between’ the notes.´ En hij geeft direct hoffelijk toe, dat hij dat ook pas begreep nadat hij doof was geworden. Pas als die stilte je omgeeft, kun je het wezen en bewegen van de muziek ervaren, stelt Beethoven. Van daar uit is de uiterlijke vorm en structuur van de muziek te bevatten.
Ook het advies van Beethoven aan zijn assistente werpt een licht op mijn werkwereld. Het is vaak het gebrek aan bezieling en verbindend vermogen dat uitmondt in een overmatige structurering, in fragmentatie, vervreemding en vooral machteloosheid om samen nog iets voor elkaar te krijgen. De oplossing daarvan ligt zeker niet in nieuwe instrumentele ingrepen, in weer andere structuren en regels of nog meer ICT. Als alleen daarop wordt ingezet, leidt elke beoogde vereenvoudiging tot een nog grotere complexiteit en verwarring. De situatie vraagt om een interventie vanuit een hele andere hoek.
Wellicht is de door Beethoven geadviseerde ‘silence’ ook hier de ‘key’. Niet langer gedachteloos meerazen in de structureringsdwang en de oorverdovende hectiek van het dagelijkse werk, maar de stilte zoeken. Leren luisteren en heel geduldig wachten op iets dat onze zielen van binnenuit weer in beweging brengt en verbindt. ‘When that silence envelops you, your soul can sing.’, zegt Beethoven concluderend. Pas als dat gebeurt en mensen geïnspireerd in beweging komen, gaat er, dwars door alle structurering heen, weer muziek op de werkvloer klinken.
Zie hier het fragment uit Copying Beethoven van regisseur Agnieszka Holland (1.29 min):
OBSERVATIONS 
Je schrijft : “De structurering maakt het werk beter beheersbaar, controleerbaar en voorspelbaar en dat is heel nuttig. Het leidt tot een gereguleerd werkproces, voorkomt risico’s en biedt een grotere garantie op het behalen van de beoogde doelen.”. Interessante zienswijze en ongetwijfeld de intentie achter de gehanteerde stucturen.
Maar de werkelijkheid is weerbarstig en naar mijn mening is de keuze voor steeds meer en steeds andere vormen van structurering juist ingegeven doordat we keer op keer niet in staat blijken beheersbaar, controleerbaar en voorspelbaar te werken, ondanks het toepassen van de zoveelste vorm van structurering. De keuze voor nog meer en nieuwe structuren biedt dan de door leidinggevenden zo gekoesterde schijnzekerheid; “met die nieuwe methode gaan we het nu echt goed doen!”.
Totdat ook met die nieuwe methode het tegendeel weer blijkt en we wederom niet in staat zijn om te komen tot een gereguleerd werkproces, het voorkomen van risico’s en het verkrijgen van garanties op het behalen van de beoogde doelen. En we ons, uit onbegrip en onkunde, gedwongen zien om weer een andere structuur als nieuw tovermiddel uit de hoge hoed te halen. Gemakshalve vergeten we de menselijke factor die aan de basis staat van het succesvol toepassen van ongeacht welke methode. En als die menselijke factor onvoldoende geëquipeerd is om de methode toe te passen, dan zal het na verloop van tijd weggegooid geld blijken en zal het succes uitblijven. Onze gedeelde werkgerelateerde wereld reikt ons voldoende voorbeelden, toch?
Als je dat verstaat onder “de behoefte aan structurering slaat vaak door..” dan zijn we het wellicht roerend eens. En anders moeten we het er nog maar eens over hebben ;-).
We zijn het roerend eens en ook ik heb het in mijn blog natuurlijk over die zo moeilijk te grijpen menselijke factor die in alle drukdoenerij steeds maar weer over het hoofd wordt gezien.
In “Adagia” schrijft Erasmus: “Twee Romeinse keizers, Augustus en Vespasianus verdienden de grootste lof. Beiden bezaten een buitengewone grootmoedigheid, die ze combineerden met een onvoorstelbare vriendelijkheid en vlotheid in de omgang (bezieling en verbindend vermogen!). Dankzij hun beminnelijk en sterk gewaardeerd optreden wisten ze alle harten aan zich te binden, maar slaagden ze er niettemin in om in een situatie die meer doortastendheid eiste, in een mum van tijd met dezelfde inzet de grootste problemen het hoofd te bieden” (mensen komen geinspireerd in beweging!).
Adagia is een wijsgerige beschouwing over bekende spreekwoorden. Hier betreft het het spreekwoord “Festina lente, haast je langzaam”: goed nadenken over wat je het best kunt doen, is veilig tijdverlies.
Hallo Mart, ‘Festina lente’ wordt in het repertoire opgenomen; een mooie aanvulling op ‘langzame aandacht’. Dank voor je beeldrijke reactie.
Wow Menno. Complimenten voor je blogs. Ik schrijf regelmatig maar lees zelden. Eenvoudigweg omdat veel dingen die op mijn pad komen me niet weten te boeien. Jouw artikelen lees over het algemeen graag en met interesse. Dank je voor de inspiratie!
Marc Bekker Op 27 apr. 2016 14:34 schreef “AARDEWIJN” :
Menno Aardewijn posted: ” In de geromantiseerde speelfilm Copying Beethoven uit 2006 vindt een opmerkelijk gesprek plaats tussen Beethoven en zijn assistente. Beethoven ziet haar worstelen met het uitschrijven van één van zijn composities en vraagt wat er aan de hand is. Ze zegt”
Dank voor je bemoedigende reactie.