De blik

Jim Caviezel als ‘Private Witt’ in de film ‘The Thin Red Line’ van regisseur Terrence Malick (1998) gebaseerd op de roman van James Jones, met muziek van Hans Zimmer.

De blik van de soldaat op de bovenstaande afbeelding is van Private Witt, enkele seconden voordat hij wordt doodgeschoten. De wijze waarop die blik gefilmd is, is een hoogtepunt in ‘The Thin Red Line’, een indringende oorlogsfilm die zich afspeelt in de 2^e wereldoorlog. De gebeurtenis vindt plaats op het eiland Quadalcanal in de Pacific waar de Japanners een belangrijke militaire nederzetting hebben. De Amerikanen achten het van groot strategisch belang om die basis in handen te krijgen. Dit leidt tot zware gevechten en kost vele soldaten het leven.

De beschouwelijk ingestelde Private Witt heeft al veel gevaarlijke situaties meegemaakt, maar is er nog altijd goed vanaf gekomen. Tijdens één van de acties van de Amerikanen gaat het fout. Na een achtervolging wordt hij op een open veld omsingeld door Japanse soldaten die hem onder schot houden. Hij kan geen kant meer op, kijkt om zich heen en ziet overal geweren op hem gericht. Opeens realiseert hij zich dat zijn einde nabij is.

Op dat moment gebeurt er iets wonderlijks in zijn gezicht. Door de verwarring en angst heen verschijnt in zijn gelaat een verstilling. De blik intensiveert, focust zich op de dichtstbijzijnde Japanner, maar richt zich tegelijkertijd ook naar binnen. Witt staat oog in oog met de dood, maar beleeft op dat intense ogenblik ook het leven dat hij achterlaat. Het is alsof de tijd vertraagt. In zijn blik wordt het kalme besef zichtbaar van dit laatste extatische alles omvattende moment. En dan, onverwacht, heft Witt toch zijn geweer, alsof hij klaar is voor de gevolgen. Een fractie van een seconde later, nog voordat hij kan richten, wordt hij dodelijk getroffen.

Eerder in de film zijn er wat aanwijzingen die de blik van Witt wellicht verklaren. In een gesprek over de dood vertelt hij aan iemand, dat hij zich had afgevraagd hoe het zou zijn om te sterven:

‘I wondered how it ’d be like when I died. What it ’d be like to know this breath now was the last one you was ever gonna draw’.

Witt had het sterven van zijn zieke moeder meegemaakt en had daar niets verheffends, niets van de zovaak veronderstelde ‘onsterfelijkheid’ in kunnen ontdekken. Toch was hem op het einde van haar leven iets opgevallen, de ‘kalmte’ van zijn moeder, op dat laatste moment. Dat had hem intens geraakt. Het brengt hem tot de uitspraak:

I just hope I can meet it the same way she did. With the same……calm. Cos that’s where it is hidden the immortality I hadn’t seen.’

De dood van Witt is vanuit het perspectief van de toeschouwer een pijnlijk verlies, omdat deze de film vooral door zijn ogen ziet. Ondanks de oorlog ziet Witt de schoonheid van de overweldigende natuur in Quadalcanal. Via hem beleeft de toeschouwer het prachtige eiland, maar tegelijk ook de waanzin en de horror van de oorlog. ‘What’s this war in the heart of nature? Why does nature vie with itself?, zegt een soldaat in de film. De spanning tussen de ondenkbare gruwelijkheden van de strijd en het oogverblindend mooie natuurlijke decor waarin al dat leed en menselijke offers zich afspelen, waren voor Witt niet te rijmen:

‘This great evil. Where does it come from? How did it steal into the world? How did we loose the good that was given us? Let it slip away? Scatter it careless?’

‘The Thin Red Line’ kwam uit in 1998, het zelfde jaar als ‘Saving Private Ryan’ van Spielberg. Beide films brachten iets nieuws in het genre. Het meesterwerk van Spielberg liet de oorlog haarscherp zien in haar harde en kille realiteit; gruwelijk en zonder glorie. De film schokte de wereld. The Thin Red Line kreeg minder aandacht, maar is van een zelfde kaliber. Het laat de waanzin van de oorlog zien door deze te plaatsen in een meer existentieel- en filosofisch perspectief. De film stelt de ‘unanswered questions’ van het menselijke bestaan waar we ook vandaag de dag nog steeds geen raad mee weten. In de blik van Private Witt komen al die vragen weer vol in beeld.

Zie hier het fragment (2 .50 min):