“…something meaningful to share”

Adrien Brody als de sensitieve docent Mr. Barthes in de film Detachment (2011)

De film ‘Detachment’ van regisseur Tony Kay speelt zich af binnen de wereld van het onderwijs. Een docent vraagt zich af: hoe kun je verwachten, dat leerlingen interesse voor je lessen opbrengen, “when they don’t belief….. that you …….have something meaningful to share?”  Het is een confronterende vraag die elke docent, maar ook elke manager en adviseur zichzelf dagelijks zou moeten stellen. 

De hoofdrol in de aangrijpende film wordt vertolkt door de acteur Adrien Brody. Hij speelt de sensitieve Mr Barthes, een inval-docent die ingehuurd is om Engelse literatuur te geven op een middelbare school. Op die school heerst een breed verspreid probleem: veel docenten kunnen geen aansluiting meer vinden tot de belevingswereld van de leerlingen. De afstand tussen leerlingen en docenten is zo groot, dat deze niet meer te overbruggen is vanuit het verplichte leerprogramma. De docenten weten zich geen raad; hun interventie-repertoire schiet te kort. Barthes observeert wat de gevolgen daarvan zijn: uitval bij gefrustreerde docenten en desinteresse bij de leerlingen. De laatsten letten niet meer op, vervelen zich en hebben hun geloof in de docenten en het onderwijs volledig verloren.

De onderwijs-benadering van de invaller Barthes is anders. Hij heeft niet zoveel met vaste leerprogramma’s. De sleutel van het onderwijs ligt bij hem in eerste instantie bij het ‘delen van dingen die van betekenis zijn”. Hij bouwt daartoe eerst een relatie met de leerlingen op, leeft zich in hun belevingswereld in en tracht aansluiting te vinden bij hun werkelijke belangstelling, drijfveren en energie. Door eerst die verbinding te zoeken, krijgt hij het vertrouwen en slaagt hij er in hun interesse te richten op onderwerpen waar ze aanvankelijk niets mee hebben.

Zijn succes als docent blijkt voor een deel gebaseerd te zijn op een toevallig kenmerk van zijn persoonlijkheid: zijn ‘emotionele distantie’. Hij laat zich gevoelsmatig niet snel meeslepen met wat er in de klas gebeurt. Dit beschermt hem tegen de negatieve energie die hem vanuit de klas tegemoet komt: het ongeloof, de frustratie en agressie van de leerlingen. Door die distantie wordt hij niet door de leerlingen geïntimideerd, behoudt hij de regie over de situatie in de klas en weet hij op vakkundige wijze de escalatie te voorkomen. Barthes is ook niet bang om de confrontatie met leerlingen aan te gaan. Hij zorgt er kundig voor, dat deze niet tot verdere polarisatie leidt. Hij weet de negatieve energie van de leerlingen vanuit begrip en respect op te vangen, zodat ze zich niet afgewezen voelen; daarna motiveert hij ze tot meer betekenisvol gedrag. Het filmfragment toont op subtiele wijze hoe hij dat doet.

In het fragment wordt iets van de kracht van Barthes aanpak zichtbaar. Het laat zien hoe je mensen bereikt en in beweging brengt. Barthes weet wat hij wil bereiken, werkt vanuit het hier en nu, gaat de onvermijdelijk confrontaties aan, stelt zich kwetsbaar op en probeert coöperatief een uitweg te vinden. Dat vraagt heel veel moed. Hij gaat onverschrokken naar de leerlingen op zoek, ook al wijzen ze hem als docent in eerste instantie af. Hij kiest duidelijk voor een andere weg dan de angstige disciplinering of de indirecte weg via externe hulp.

Wel heeft hij één regel: als je er niet bij wilt zijn, kun je gaan. Daarbuiten stelt hij geen voorwaarden aan het contact, maar laat de werkelijkheid zo als die is onbevangen op zich afkomen, hoe vijandig ook. Hij doet dat niet om de strijd aan te binden, maar om de leerlingen te ontmoeten zoals zij zijn. Pas als die verbinding tot stand is gekomen en er vertrouwen ontstaat, kan hij ze als gids effectief begeleiden naar onderwerpen die mogelijk iets van nieuwe betekenis aan hun leven kunnen toevoegen.

Zie hier het fragment: