Een fragment van de coverfoto van het boek Park (fotograaf Olivier Jeannin).
Onlangs kreeg ik het fotoboek ‘Park’ cadeau. Dit boek uit 2008, dat gemaakt is door de fotograaf Olivier Jeannin en de graficus Hervé Stadelmann, gaat over het autokerkhof van het Zwitserse plaatsje Kaufdorf. Dit autokerkhof onderscheidt zich van andere, omdat het vol staat met wagens van vóór 1970: Plymouth, Chevrolet, Oldsmobil, Austin, Studebaker, Peugeot, Ford etc.. Het zijn echter niet alleen de historische auto’s die het kerkhof bijzonder maken. Doordat er al decennia‘s niet meer naar de auto’s is omgekeken, is het kerkhof overwoekerd door de natuur. Wortels, takken, planten, bladeren en mossen hebben zich, niets ontziend, meester gemaakt van de oude ‘beauty’s’. En juist de combinatie van die oldtimers met hun historie en de ‘omarming’ ervan door de natuur, maakt het autokerkhof tot een uniek schouwspel.
Het kerkhof is ontstaan in de dertiger jaren. Een Zwitserse boer, Walter Messerli, hield zich in die tijd hobbymatig bezig met het repareren van auto’s. Wagens die niet meer gemaakt konden worden, stalde hij in een grote boomgaard op zijn terrein. Van onderdelen van die wrakken maakte hij landbouwvoertuigen. Later gebruikte hij de auto’s voor de verkoop van reserveonderdelen. Toen echter in de 70-er jaren geheel nieuwe auto’s op de markt kwamen, viel de handel van Messerli stil en werd het autokerkhof geleidelijk aan zijn lot overgelaten. Vanaf die tijd kreeg de natuur van de boomgaard steeds meer vat op de unieke verzameling autowrakken.
De Zwitserse fotograaf Olivier Jeannin was al in zijn jeugd onder de indruk van het bijzondere autokerkhof. Het leek hem een ideale speelplaats. Hij was ook gefascineerd door oude auto’s die hij op straat zag rijden; niet door die opgepoetste en perfect onderhouden oldtimers, maar door de echte oude, geleefde en versleten wagens die allen ‘een eigen verhaal vertellen’. Die auto’s prikkelden zijn fantasie en vertegenwoordigde voor hem een cultuurhistorische waarde. Tegelijkertijd was hij fel gekant tegen de vervuiling van de natuur, wat zich natuurlijk niet rijmt met die oude ‘bakken’ op de weg en zeker niet met de vervuiling die nu eenmaal gepaard gaat met een autokerkhof.
Dit lastige dilemma tussen behoud van natuur en behoud van cultuur was in 2008 in het plaatsje Kaufdorf inmiddels een politiek thema geworden die het voortbestaan van het kerkhof bedreigde. Het politieke conflict inspireerde de auteurs tot het maken van ‘Park’. De botsende gezichtspunten zijn in de teksten van het boek terug te vinden in korte teksten als: ‘Scar or heritage?’, ‘Beautiful or ugly?’, ‘Shocking or neglegible?,’ ‘Maintained or messy?, ‘Useful or useless?’. In het boek hebben de auteurs uiteindelijk niet voor één standpunt gekozen, maar zijn er in geslaagd de tegenstrijdige visies ten aanzien van het autokerkhof op een kunstzinnige wijze evenwichtig naast elkaar te plaatsen.
De foto’s in het boek zijn ten behoeve van de juiste sfeer gemaakt met oude camera’s uit de 50-er jaren: de Walzflex en de Rolleiflex. De foto’s geven in hoofdzakelijk zwart-wit een prachtige verstilde indruk van toegetakelde en door de natuur in bezit genomen wagens: verwrongen bumpers, kapotte lampen, gedeukte met takken en bladeren bedekte daken, gebroken ramen en ontwrichte, verroeste en bemoste carrosserieën. Het zijn de restanten van een autocultuur en vormentaal uit een tijd die weliswaar ver achter ons ligt, maar die een onuitwisbare historische waarde heeft. De wagens zijn kleine ruïnes uit het industriële tijdperk; aansprekende symbolen van een verlaten cultuur die uiteindelijk weer is opgeslokt door de alles tot zich nemende natuur.
De auteurs vinden dat de toekomst van het autokerkhof niet alleen beoordeeld moet worden vanuit het standpunt van de milieuproblematiek. Zij zijn van mening, dat het, vanuit een historisch perspectief gezien, feitelijk verdient om als ‘museum’ onderdeel te worden van het culturele erfgoed van Zwitserland. Het is een verdienste van de makers van ‘Park’, dat zij de verborgen waarde van het kerkhof en de schoonheid ervan op kunstzinnige wijze onder de aandacht brengen.
Zelf verwoorden de makers het in hun voorwoord als volgt: “If Switzerland should have, not only a compatibility test with environment, but also a compatibilily test with culture, the latter would pass in the case of the cemetery, as it is, at the end of the day, culture that gives us our identity; it is culture that fills our history books and it is culture that nurtures our fantasies”.
Echter, noch de auteurs, noch de voorstanders voor het behoud van het autokerkhof, vinden gehoor bij de lokale politiek. In 2009 wordt gestart met de ruiming van het autokerkhof in Kaufdorf en in 2010 wordt het laatste wrak weggesleept. Dankzij het boek ‘Park’ en wat korte filmfragmenten op Youtube is het bijzondere autokerkhof in zekere zin toch bewaard gebleven.
Zie hier een video van het autokerkhof:
OBSERVATIONS 
Hoi Menno,
Een bijzonder autokerkhof. Het dilemma cultuur versus natuur komt hier mooi in naar voren. Ik ben overigens benieuwd wat er met de wrakken is gebeurd. Verscheept naar Afrika? Wat daar kunnen wij onder het mom van zorg om het milieu van alles dumpen wat wij hier niet meer willen hebben. Onze vermeende zorg om het milieu weten we doorgaans prima af te wentelen op doorgaans minder bedeelden. Maar dat ter zijde.
De echte vraag die bij mij op komt is of het de moeite waard is om ergens in een of ander achterafdorp een boomgaard vol autowrakken in stand te houden vanwege de culturele waarde die aan de autowrakken wordt toegedicht. Nu is het daar laten wegrotten van de autowrakken feitelijk geen moeite, de Zwitserse boer Walter Messerli had al de moeite genomen om ze daar te ‘parkeren’. De vraag die mij bezig houdt is of dat autokerkhof iets bijdraagt aan ons culturele erfgoed. Of dat het vooral een lokale milieubelasting oplevert.
Het bereik van het autokerkhof lijkt mij betrekkelijk klein, een fotoboek zoals jij hebt mogen ontvangen is wellicht een effectievere manier om dit stukje cultuurhistorie onder de aandacht te brengen. Maar nu dat boek er eenmaal is, hoeft het kerkhof mijns inziens niet behouden te blijven. Misschien lukt het zelfs wel beter om de sfeervolle foto’s te bekijken en terug te denken aan waar die inmiddels tot wrakken vergane auto’s ooit voor gestaan hebben, dan om dat gevoel op te roepen door daadwerkelijk over dat kerkhof te wandelen. Het laatste zou trouwens nog een hele onderneming geweest zijn, gelet op het filmfragment waarin duidelijk wordt dat het niet om een paar oude auto’s gaat, maar dat die oude wrakken zij aan zijn en zelfs opgestapeld liggen te wachten op hun totale teloorgang.
Vanuit mijn warme gevoelens voor alles wat groeit en bloeit ben ik geneigd te denken dat de beslissing een juiste is geweest. Ik ben er niet van overtuigd dat alles dat we aan onze cultuur toedichten (of dat nou bijvoorbeeld gevulde geschiedenisboeken zijn of geprikkelde fantasieën) ook altijd goed is geweest voor ons of zal zijn voor diegene voor wie het allemaal nog moet beginnen. Maar dat het boek ‘Park’ wat jij hier aan ons voorstelt, ons de mogelijkheid biedt om, voor wie dat wil, nog even terug te keren naar de tijd dat auto’s nog auto’s waren. Ik zou er bij gelegenheid wel eens door heen willen bladeren!
Erik, dank voor je uitgebreide reactie. Wellicht heb je gelijk. Het is als met kindertekeningen. Je kunt ze niet allemaal bewaren. Mijn oplossing is fotografeer de mooiste (in overleg met de kids) en weg ermee. In feite doet Park hetzelfde.
Maar of het bewaard blijft of niet dat doet er eigenlijk niet toe. Het gaat om de observatie. Ze hebben het de aandacht gegeven die het toekomt. Ze zetten iets in het licht, zodat het weer gezien wordt en de betekenis krijgt die het ooit gehad heeft. Daarom waardeer ik het initiatief.
Ik zal het fotoboek een keer meenemen.
Als het autokerkhof in Frankrijk of Italië had gelegen dan had het zomaar kunnen zijn dat het er nog geweest was. De Zwitsers houden van orde en netheid, alleen de bergen zijn machtiger dan de Zwitser. De natuur overwint in Zwitserland, daar kan je niet om heen. Als je dat binnen laat komen heeft dat voor mij hetzelfde effect als een schilderij dat je raakt, een goed concert of andere culturele ervaring. Ik denk dat het wel meevalt met de controverse tussen natuur en cultuur, het is gewoon de behoefte aan orde en netheid die het einde van het autokerkhof bepaalde. Het is ze vergeven want het maakt het een heel aangenaam land om te verblijven. Samen met de geweldige omgeving is dat waarom Zwitserland mijn favoriete vakantieland is!
Mooie zin: “alleen de bergen zijn machtiger dan de Zwitser”. En ik geef toe het is een prachtig en heel verzorgd land. Vorige week was ik nog in Lausanne, omgeven door een overweldigende natuur, prachtig gelegen aan het meer van Genève en het uitzicht op de Franse Alpen. Het autokerkhof maakte bij de Zwitsers geen schijn van kans.