“Not for all the chocolate in the world”

Johnny Depp als Willy Wonka in “Charlie and the Chocolate Factory” (2005)

Mijn leven bestaat in al zijn uitingsvormen vooral uit een wisselwerking met de tijd. Dit betreft in eerste instantie de chronologische tijd. Die wisselwerking begint al in de ochtend met de wekker: 7 uur, opstaan. Dan de wandklok: 8 uur, tijd om naar het werk te gaan. Vervolgens de melding op de iPhone: 9.00 uur, de eerste vergadering. En dat de hele dag door. Het dagelijkse doen en laten vindt plaats in een voortdurende interactie met de wereld van klok-, agenda- en kalendertijden; een door mensen zelf gecreëerde wereld die, zonder dat ik daar stil bij sta, een sequentiële, lineaire en meetbare structurering in mijn leven heeft aangebracht. En natuurlijk niet alleen bij mij; de chronologische tijd is een gedeelde ordening op basis waarvan mensen gebeurtenissen een plaats in de tijd kunnen geven, afspraken kunnen maken, dingen kunnen regelen en samen kunnen leven. Door deze tijd, waarvan we de naam te danken hebben aan de Griekse god Chronos, hebben we een basaal en gezamenlijk houvast in een continu veranderende werkelijkheid.

Ik beleef echter ook een andere vorm van tijd. Ook daarmee sta ik in een voortdurende wisselwerking. Het is de tijd waar we het over hebben als we bijvoorbeeld de volgende uitdrukkingen gebruiken: ‘iets de tijd geven’, ‘te zijner tijd’, ‘haar tijd moet nog komen’ of ‘de tijd zal het leren’. Deze veelgebruikte uitdrukkingen verwijzen naar een intuïtieve beleving van wat vaag aangeduid kan worden als ‘de natuurlijke loop of het eigen ritme der dingen’. Het betreft een dieper liggende kwalitatieve ordening die bij het leven zelf lijkt te horen. Een ordening die zich meestal onttrekt aan het alledagelijkse bewustzijn, maar bij hoge uitzondering ‘als de tijd rijp is’ opeens aan de oppervlakte treedt en ‘beleefd’ wordt. Die plotselinge tijdsbeleving wordt wel de Kairotische tijd genoemd, naar de Griekse god Kairos, de god van het ‘ogenblik’. Deze tijd wordt niet objectief zichtbaar via de wereld van kalenders, agenda’s en klokken, maar maakt zich stemmingsmatig kenbaar als ‘momentum’; een ervaring die iedereen wel kent. Het is het opeens opduikende besef, dat in een bepaalde loop van gebeurtenissen waarin we verkeren het ultieme moment is aangebroken om een keuze te maken en tot handelen over te gaan, omdat het anders te laat is en we een eenmalige mogelijkheid voorbij hebben laten gaan.

‘Momentum’ is het bijzondere ogenblik waarop in het leven van een mens alle tijdsdimensies bij elkaar lijken te komen: dat wat er in het verleden is voorgevallen, het daarop gebaseerde toekomstperspectief én het momentum, het individuele keuzemoment in het hier en nu om met die ontwikkeling mee te gaan of niet. Het momentum biedt de kans om in te grijpen in de loop van het avontuur waarin we zelf verwikkeld zijn; het is het beslissende moment waarop we de logica van de gebeurtenissen kunnen omarmen of doorbreken en nog eenmaal voor een andere toekomst kunnen kiezen. Het resultaat van de keuze kan een overtuigd ‘ja’ zijn ten aanzien van wat ons toekomt, maar ook een duidelijk ‘nee’. Het is een keuze die moed vraagt, maar ook een heldere geest en zelfbeheersing. In de roes van het moment kan ook een onbezonnen keuze worden gemaakt, met alle consequenties van dien, want er is na het momentum geen weg terug.

Een prachtig voorbeeld van zo’n Kairotisch ‘ogenblik’ doet zich voor in de film ‘Charlie and the Chocolate Factory’ uit 2005 van regisseur Tim Burton. Als Willy Wonka de excentrieke, maar briljante snoepmaker – onvergetelijk neergezet door Johnny Depp – plotseling het jongetje Charlie tot opvolger aanwijst en hem zijn immense snoepimperium aanbiedt, staat Charlie onverwacht voor een fundamentele keuze. Hij wil niets liever dan op het fantastische aanbod van Willy Wonka ingaan. Er zou een droom in vervulling gaan. Echter Willy Wonka stelt harde voorwaarden: Charlie’s familie mag niet mee, die zouden hem bij het creatieve werk alleen maar in de weg lopen. Hoe gaat Charlie hiermee om? Hoe rijmen die voorwaarden van Willy Wonka zich met die andere waarden die in Charlie’s leven van betekenis zijn?

Charlie laat zich, hoe jong hij ook is, op dat onvoorstelbare moment niet verleiden door de schittering van het aanbod en maakt een zuivere keuze. In het momentum doorleeft hij in een ogenblik zijn hele leven, weegt af, recht zijn rug en kiest. Tot stomme verbazing van Willy weigert hij het aanbod en ziet af van het snoepimperium. Niet omdat hij niet wil, maar omdat hij helder inziet, dat de consequenties van een ‘ja’ tot een afscheid leiden van veel dat hem in zijn leven lief is. Het zou een breuk in de tijdlijn van zijn eigen leven betekenen en in dat van anderen. En dat is het laatste wat hij wil. Zóveel is het verleidelijke aanbod van Willy Wonka hem uiteindelijk niet waard: “not for all the chocolate in the world”.

Zie hier het fragment (4 min):