Een ontroerend moment

Billy Elliot oog in oog met zijn vader

Sommige films ontroeren. Elke keer weer. Waarom eigenlijk? En wat beleef ik op zo’n moment? Het voelt goed, maar wat gebeurt er precies? In deze blog sta ik observerend stil bij die ontroering aan de hand van een fragment uit de bekende film Billy Elliot uit 2000 van regisseur Stephen Daldry (mede bekend van de indrukwekkende film Extremely Loud & Incredibly Close uit 2011).

De 11 jarige Billy die door toedoen van zijn vader op boksles zit, ontdekt bij toeval dat hij balletdansen veel leuker vindt. De danslerares ziet het talent van Billy en stimuleert hem met dansen door te gaan en auditie te doen. Als zijn vader daarover hoort, zijn de rapen gaar. Hij vindt de interesse van zijn zoon walgelijk en beschamend. In de wereld van de Billy’s vader hoort een jongen te voetballen, te boksen of te worstelen; dansen is voor meiden en ‘flikkers’. Hij verbiedt het Billy nadrukkelijk er mee door te gaan.  De tegengestelde standpunten en de spanning tussen vader en zoon worden in deze fase van de film helder neergezet. Het mondt zelfs al even uit in een slaande ruzie, maar het is allemaal nog te overzien en beheersbaar.

De spanning komt echter tot een climax als de vader later in de film Billy onverwacht betrapt op het moment dat deze in het geheim samen met een vriendje (die een tutu draagt) in de boksruimte aan het dansen is. Hoe gaat dit aflopen? Als kijker vrees je het ergste, want er is geen uitweg. De vader voelt dat ook en slaat even uit wanhoop en bezinning de handen voor zijn ogen. En op dat moment gebeurt er iets onverwachts. De geschrokken Billy herpakt zich, recht zijn rug en begint opeens voor zijn vader te dansen, zonder schroom, energiek en vol overgave, verre van perfect, maar het gevoel en het talent voor dansen worden evident zichtbaar. Billy danst de sterren van de hemel. Het is een ontroerend moment dat de spanning even wegneemt. Zijn vader staat als versteend en kijkt verbijsterd toe.

Als Billy zijn dans beëindigd en weer oog in oog voor zijn vader staat, draait deze zich opeens om en vertrekt zonder een woord te zeggen. Billy rent achter hem aan en schreeuwt: ‘Dad!’. Zijn vader kijkt niet om en loopt door. Hij roept alleen dat Billy naar huis moet komen. En terwijl je het gevoel krijgt dat de strijd thuis uitgevochten zal gaan worden, gebeurt er weer iets onverwachts. De vader blijkt niet naar huis te gaan om met zijn zoon af te rekenen, maar gaat naar de balletlerares om de auditie voor Billy te regelen. Ook dat moment wekt weer ontroering bij de kijker op.

Wat gebeurt er? De verhalende kracht van een goede film neemt mensen niet alleen emotioneel, maar ook lichamelijk mee in het avontuur. Dat lijkt ook hier het geval. Op beide genoemde momenten van ontroering vindt er een soort ‘bevrijding’ plaats van de tijdens het kijken in je lijf opgebouwde spanning en verkramping. Het bedrukte hart krijgt weer lucht, er ontstaat kippenvel en de tranen rollen langs de wangen, omdat de uitzichtloze situatie zich, godzijdank, onverwacht ten goede heeft gekeerd.

Tot zover herkennen we het wel, de ontroering. Er is echter méér over te zeggen, op een ander belevingsniveau. Er gebeurt ook iets in de communicatie tussen Billy en zijn vader. Ze zitten aanvankelijk mentaal gevangen in een polaire tweedeling, in dit geval dansen of niet dansen. De spanning die daardoor ontstaat loopt zo hoog op, dat deze dreigt uit te monden in de trieste situatie van een afgedwongen definitieve en onomkeerbare keuze voor één van beide opties. Als dat gebeurt, is het feitelijk met de communicatie gedaan. Zo’n eenzijdige overwinning betekent het failliet van het contact en de relatie. Er zijn veel (minder ontroerende) films die dát trieste verhaal als onderwerp hebben.

Bij de film Billy Elliot gebeurt echter iets anders. Daar vindt op het moment van crisis geen vernauwing of verlies van communicatie plaats, maar een verruiming. Hier storten vader en zoon zich uiteindelijk niet strijdend op elkaar totdat er één overwint, en ze gaan ook niet op de vlucht, maar ze vinden beiden binnen hun relatie de ruimte om hun contact te verdiepen. Billy doet dit door te gaan dansen. Hij maakt zich daarmee heel kwetsbaar, maar hij pakt het moment om zijn vader koste wat het kost te tonen wat hij kan en wie hij is. Zijn vader die onder de indruk raakt van wat Billy laat zien, verdiept op zijn beurt de communicatie door over zijn schaduw heen te stappen en Billy’s talent, ondanks de conventies van het milieu waarin hij leeft, een kans te geven.

Die verdieping van de communicatie bij Billy en zijn vader is niet een compromis waarbij beiden wat moeten inleveren. Het is een mindset waarbinnen de verschillen niet uitgevochten, maar geaccepteerd worden en de basis en het begin vormen voor nieuwe mogelijkheden van zijn. Het is die bevrijdende en verheffende verruiming van geest, die naar mijn mening de werkelijke bron is van de ontroering. Tussen alle platheid van het dagelijkse bestaan ervaren we op zo’n moment weer even hoe mooi het leven kan zijn.

Zie hier het fragment (3.11 min):