Wat gebeurt er?

                         ‘De verwoeste stad’ van Zadkine (1953)

Soms overkomen ons verschrikkelijke dingen die zo bizar en irrationeel zijn, dat je ze niet direct een plek in je leven kunt geven. Dat geeft een onzeker gevoel en is beangstigend, verwarrend en deprimerend. Voorbeelden van zulke dingen zijn terreuraanslagen, natuurrampen en noodlottige ongelukken, maar ook kleine misdrijven of geconfronteerd worden met agressie kunnen mensen al hevig van slag maken, met name door de zinloosheid ervan. Je vertrouwde denkkader biedt voor je gevoel bij dit soort ingrijpende ervaringen geen acceptabele verklaring, hoe je het ook wendt of keert. En als je dan niet wilt blijven hangen in de primaire emotie, dan zit er niets anders op, dan opnieuw naar de dingen te kijken, alles onder ogen te zien en je denkkader te verruimen, zodat je ook met dit soort ervaringen om kunt gaan en ze kunt verwerken.

Opnieuw naar de dingen leren kijken leidt vaak tot vreemde ontdekkingen. Je kunt tegen iets aanlopen, dat je voorheen nauwelijks opmerkte, maar dat nu, in het licht van waar je naar op zoek bent, een bijzondere betekenis krijgt. Dit komt, omdat die ontdekking voor ons gevoel mogelijk een opening biedt naar een nog onbekende ruimte waarbinnen het verschrikkelijke dat ons is overkomen misschien toch een plek kan krijgen.

Een goed voorbeeld van de geschetste situatie werd mij jaren geleden verteld door iemand die in de privésfeer iets gewelddadigs had meegemaakt. Voor haar had het bekende beeld van de Franse beeldend kunstenaar van Russische komaf Ossip Zadkine, ‘de verwoeste stad’, gemaakt ter nagedachtenis aan het bombardement op Rotterdam in mei 1940,  daardoor opeens een bijzondere betekenis gekregen. Ook zij was op zoek geweest naar het ‘waarom’ van de dramatische gebeurtenis die haar was overkomen en vond in Zadkine’s beeld de plek waarin zich haar gevoel en de emoties over haar verschrikkelijke ervaring eindelijk konden nestelen. Ze vertelde ook dat het beeld haar vóór die tijd niet geïnteresseerd had. De betekenis ontging haar, omdat ze niets met de oorlog had en ook niets met Rotterdam, het verhaal over de stad niet kende en de ervaring van ‘verwoesting’ haar toen nog onbekend was. Dan gaat de betekenis die het beeld voor anderen ongetwijfeld wel heeft, aan je voorbij.

Toen ze echter zelf de schok van verwoesting had ervaren en de pijn geen plek wist te geven, kwam het beeld van Zadkine plotseling spontaan in haar herinnering boven drijven en bleef als voorstelling plakken in haar verbeelding. Ze vertelde, dat ze met andere ogen naar het beeld was gaan kijken en er meer betekenis in kon vinden. Het gaf ruimte en plek aan haar pijn en verwarring. Ze beleefde een soort synchroniciteit tussen haar persoonlijke ervaring en dat wat door het beeld van Zadkine werd uitgedrukt, ook al was dit om een andere reden gemaakt. Het kunstwerk gaf haar het gevoel van herkenning en troost, en de rust om weer vooruit te kijken.

Zadkine werd geïnspireerd tot het maken van het beeld toen hij na de oorlog, vanuit Parijs een bezoek aan Nederland bracht om een vriend te ontmoeten. Hij zag toen tot zijn verbijstering vanuit de trein de puinhopen van het in een kwartier weggevaagde en later uitgebrande historische centrum van de stad. Het maakte zoveel indruk op hem, dat hij zijn beleving kunstzinnig tot uitdrukking bracht in een groot bronzen beeld van een mensachtige figuur, diep getroffen, door de knieën zakkend, een gat op de plek van het uitgerukte hart, schreeuwend van wanhoop, de armen en handen afwerend ten hemel geheven; een dramatische momentopname van de plotseling overvallen, dodelijk getroffen, verscheurde en verbijsterde mens die geen idee heeft wat er gebeurt en hem overkomt.

‘De verwoeste stad’ werd een treffend symbool voor de verschrikkingen die de bevolking in het oude centrum van de stad Rotterdam in 1940 moet hebben meegemaakt. Zadkine wilde met het beeld de irrationaliteit en waanzin van dit soort gebeurtenissen artistiek zichtbaar maken. Dit mocht niet vergeten worden en mocht zich nooit herhalen. Hij wilde, in zijn eigen woorden:“… De menselijke pijn bewaren, die veroorzaakt werd aan een stad, die alleen maar het verlangen had te leven…”