De kunst van het vertellen (3): Simon Schama over Rothko

De Seagram Mural’s in de Rothko Room van Tate Modern (Londen)

Van sommige kunstwerken gaat een stille kracht uit die je opeens diep kan raken, je wereld door elkaar schudt en je kijk op het leven voorgoed verandert. Over die kunst en kracht gaat Simon Schama’s TV serie ‘Power of Art’ die hij in 2006 maakte in opdracht van de BBC. In één van de 8 documentaires vertelt Schama het verhaal over de ‘power’ van de Seagram Murals, een serie abstract-expressionistische schilderijen van de Russisch-Amerikaanse kunstschilder Mark Rothko. Het verhaal is niet nieuw, maar als Schama iets vertelt gebeurt er iets bijzonders.

Op 25 februari 1970 maakte Rothko op 66-jarige leeftijd een eind aan zijn leven. Op precies die dag kwamen 9 grote schilderijen van de Seagram Murals, een gift van Rothko aan Tate Gallery, vanuit New York na een lange reis aan bij het museum in Londen. Daar werd deze plotselinge erfenis van Rothko tot aan het eind van de 90er jaren tentoongesteld in een aparte ruimte met gedempt licht zoals Rothko dat had gewild. Rond de eeuwwisseling zijn de schilderijen permanent verhuist naar een eigen zaal in Tate Modern, de Rothko Room.

Het was aanvankelijk niet de bedoeling dat de Seagram Murals in London zouden hangen. De grote schilderijen waren oorspronkelijk  bestemd voor de diningroom van het roemruchte New Yorkse restaurant Four Seasons dat sinds 1958 gehuisvest is in de door Ludwig Mies van der Rohe ontworpen prestigieuze Seagram Building in Manhattan. Het was de wens van de opdrachtgevers dat de schilderijen de meest exclusieve ruimte van het chique restaurant een moderne en artistieke uitstraling zouden geven.

Zover kwam het echter niet. Rothko heeft maanden aan het spraakmakende en eervolle project gewerkt, maar er opeens, tot verbazing van velen, een punt achter gezet. Het voor die tijd ongekend hoge honorarium voor de schilderijen heeft hij aan de opdrachtgevers teruggestort. Wat is er gebeurd?

Om die vraag te beantwoorden zet Schama je op het spoor om dieper over het werk van Rothko en de betekenis van de Seagram Murals na te denken. De wijze waarop hij dat doet is uniek. Vooral zijn taalgebruik valt op: enigszins theatraal, soms bijna bombastisch, maar altijd doordacht, vol betekenis en raak. Zijn klinkende woorden en monumentale zinnen werken als bakens waarmee hij je door het vraagstuk loodst en in de nabijheid van het antwoord brengt.

Hij neemt je mee naar Rothko’s eenvoudige leven, diens belevingswereld en ‘contemplatieve’ kunst. Vervolgens leidt hij je naar de glamourwereld van het mondaine Four Seasons, voor veel van Rothko’s tijdgenoten de ideale plek om te exposeren. Schama brengt het spanningsveld waar Rothko in belandt treffend in beeld. Rothko worstelt intens met de vraag of hij zijn  kunst wel in de wereld van de Four Seasons wil plaatsen. Zijn weerzin voor het dure restaurant wordt steeds groter. Zijn kunst is  geen decoratie. Ze vraagt om een andere, een meer meditatieve omgeving. De compromisloze Rothko beleeft dit tergende dilemma als een keuze tussen integriteit en corruptheid. Schama plaatst je met zijn vertelkunst onbarmhartig in het centrum van Rothko’s gewetensconflict en laat het je voelen. Alsof jij de keuze moet maken. Wat doe je? Ga je voor het aanzien, voor de roem of kies je voor de Murals, hun betekenis  en de zuivere omgeving die daar bij past?

Rothko koos, na een laatste lunch en beproeving in de Four Seasons, abrupt  voor zijn kunst en zichzelf, met alle gevolgen daarvan voor zijn  leven als kunstenaar. De Mural’s bleven  in zijn bezit, opgeslagen  en verborgen in zijn atelier in New York. Uiteindelijk schonk hij ze na vele jaren aan enkele musea, die er inmiddels grote belangstelling voor hadden gekregen, waaronder Tate in Londen. En daar, in de afgescheiden ruimte in Tate Modern wachten de 9 Seagram Mural’s nu  in alle rust op de ogen, aandacht en openheid van bezoekers; een openheid  waarin hun stille waarheid  en ‘power’ wel ontsloten kan worden.

“Can anything be less cool than this room, in the heart of Tate Modern? Further away from the razzle-dazzle of contemporary art, the frantic hassle of now. This isn’t about now, this is about forever, this is a place where you come to sit in the low lights and feel the eons rolling by, to be taken towards the gates that open onto the thresholds of eternity, to feel a poignancy of our comings and our goings, our entrances and our exits, our births and our deaths. Womb, tomb and everything between. Can art ever be more complete, more powerful? I don’t think so.”      (Simon Schama, Power of Art)

Zie hier het fragment over Schama’s vertelkunst (3 min):

.