‘I háve loved you’

Stephen Hawking (acteur Eddy Redmayne) in The Theory of Everything

Ze treffen ons altijd onverwacht: de moments of truth waarin we ineens geconfronteerd worden met een soms vele jaren genegeerde en ontlopen waarheid waar we diep van binnen al lang een angstig vermoeden van hadden. Het zijn momenten van inzicht die aankomen als mokerslagen; waarop het pijnlijke besef doordringt van onomkeerbaar verlies. Op die momenten hakt het leven er genadeloos op in en zal alles anders worden.

In de speelfilm The Theory of Everything (2014) van regisseur James Marsch wordt zo’n moment of truth treffend in beeld gebracht. Het overkomt de bekende theoretische fysicus en kosmoloog Stephen Hawking die niet alleen een briljante geest heeft, maar ook zwaar gehandicapt is door de ziekte ALS. In de film wordt de complexe rol van Hawking indrukwekkend vertolkt door de acteur Eddy Redmayne die hiervoor een Oscar kreeg.

Het moment of truth vindt plaats als Stephen’s vrouw Jane (Felicity Jones) na vele huwelijksjaren tijdens een echtelijke confrontatie plotseling de veelzeggende woorden ‘I háve loved you’ tegen hem zegt. In het bijgevoegde filmfragment zijn we getuige van dat moment. Bijna vertraagd zie je in het gezicht van Stephen hoe die verschrikkelijke woorden bij hem aankomen, diep zijn lijf binnen dringen en daar hun vernietigende en pijnlijke werk doen.

Diep in zijn hart wist Stephen het al veel langer. Ook wist hij, dat hij die harde bekentenis van zijn vrouw zelf had uitgelokt. Doelbewust had hij Jane geprovoceerd door via zijn spraakcomputer te melden dat hij, om weer een award in ontvangst te nemen, niet met haar, maar met zijn persoonlijke begeleidster naar Amerika zou gaan. Die mededeling was niet eenvoudig. In de film zie je (net vóór het bijgevoegde fragment) dat hij lang aarzelt en moed verzamelt om het haar te zeggen. Hij voel ergens al aan, dat zijn woorden tot een beslissend moment in hun relatie zullen leiden, al beseft hij de immense impact en gevolgen nog niet.

De onverwachte provocatie van Stephen komt hard aan bij Jane en maakt veel los. Diep geschokt overziet ze opeens de volle waarheid van haar leven met Stephen. In enkele seconden valt alles op zijn plaats, wisselt ze van spoor en ze laat haar masker vallen. Er rest haar niets anders dan Stephen in enkele eerlijke en ondubbelzinnige woorden duidelijk te maken hoe het echt zit tussen hen, hoe vreselijk ze dat ook vindt. Later, na hun scheiding, zou ze het voorval uitvoerig beschrijven in haar boek ‘Travelling to infinity’ dat over haar leven met Stephen gaat.

Als studente in Cambridge leerde ze Stephen kennen en werd verliefd op hem. Hij was toen een uitzonderlijk begaafde student en nog gezond. Toen bij Stephen ALS werd geconstateerd met de verwachting dat hij nog slechts twee jaar te leven had, koos ze ervoor, om hem, ondanks de offers die dat van haar zou vragen, niet in de steek te laten. Ze wilde met hem trouwen en er, in de hem resterende jaren, voor hem zijn. Ze kregen ondanks zijn slopende ziekte al snel kinderen tot verbazing van enkele vrienden. ‘Another system’ bekent Stephen humoristisch aan een nieuwsgierige vriend. Jane wijdde haar leven aan het gezin en de verzorging van haar man. Deze raakte er fysiek steeds slechter aan toe en kon uiteindelijk niet meer lopen en praten.

De eerdere voorspelling echter, dat hij nog maar twee jaar te leven had, kwam niet uit. Hoe beperkt en gehandicapt hij ook was, hij bleef in leven en met zijn uitzonderlijke geest was niets mis. Met behulp van een spraakcomputer wist hij zijn kosmologisch onderzoek voort te zetten en werd vanwege zijn diepgaande inzichten wereldberoemd. Jane, die haar handen al vol had aan de kinderen en zijn verzorging, ondersteunde hem volledig bij het mogelijk maken van zijn carrière.

De vele onverwachte jaren van toewijding eisen echter hun tol. Jane komt niet meer aan zichzelf en aan haar eigen verlangens toe. Emotioneel groeien ze langzaam uit elkaar, zonder het daar samen in al die jaren over te hebben. Zij krijgt heimelijk gevoelens voor een andere man, al zet ze dat in haar trouw aan Stephen van zich af. En ook Stephen vindt méér innerlijke steun bij zijn door Jane geïntroduceerde begeleidster dan bij zijn vrouw. Hun huwelijksleven dobbert jaren voort in wederzijds respect en liefde, maar zonder echte verbinding. Het moment of truth laat lang op zich wachten, maar duikt toch ineens op. De bewuste provocatie van Stephen boort bij Jane de onbesproken dimensie van hun relatie aan, die nu niet langer verborgen kan blijven. De gevolgen zijn desastreus, maar zuiveren ook. Zonder zich daar bewust van te zijn laat Stephen haar door zijn provocatie los en geeft hij Jane haar leven terug.

De harde waarheid van haar woorden ‘I háve loved you’ verandert direct alles in hun relatie. De daar op volgende zin ‘I díd my best’ geeft aan hoe ze voor de relatie geknokt heeft, maar biedt geen verzachting of troost. De mokerslag die Stephen zelf heeft uitgelokt, treft hem ongenadig hard. Het is nu geen angstig vermoeden meer, maar het glasheldere en verscheurende besef van afscheid van een geliefde die hij nooit had willen verliezen, maar onderweg al jaren lang was kwijtgeraakt.

Zie hier het fragment uit de film (2 min 51):