De Joker

                      Heath Ledger als The Joker in de Batman-film The Dark Knight (2008)

“And I thought MY jokes were bad”. Deze woorden worden uitgesproken door Heath Ledger als de Joker, de tegenspeler van Batman in de film The Dark Knight, een meesterwerk met diepgang van regisseur Christopher Nolan. De Joker doet dat op het moment, dat hij op miraculeuze wijze en geheel onverwacht een geheime bijeenkomst van maffiabendes binnenstapt. Hij doorziet direct dat de Chinese boekhouder van die schurken eveneens een schurk is en er op slinkse wijze met hun financiële tegoeden vandoor is gegaan tot grote ontsteltenis van de aanwezige maffioso. Net als Batman herkent de Joker direct de kleinzielige door hebzucht gedreven criminaliteit van de bendes. Het verschil tussen de tegenspelers is echter dat de Joker niet, zoals Batman, tegen die criminaliteit optreedt en deze bestrijdt, maar inzet en gebruikt voor zijn eigen destructieve doelen waarbij alle slechtheid van de maffia verbleekt.

De opnamen van The Dark Knight waren net afgerond als Ledger in januari 2008 op 28 jarige leeftijd op ongelukkige wijze overlijdt aan een acute medicijnvergiftiging ten gevolge van voorgeschreven slaapmiddelen. De film komt pas enkele maanden later uit. Ledger’s vertolking van de Joker wordt direct zo goed bevonden, dat hem in 2009 postuum een Oscar voor zijn rol wordt toegekend. Aan de hand van een fragment kan zichtbaar gemaakt worden wat Ledger’s vertolking zo bijzonder maakt. Het is niet alleen zijn overtuigende spel waarmee de Joker, hoe clownesk ook, wordt neergezet. Het is ook de prachtige verfilming van de ‘archetypische’ loop der gebeurtenissen in situaties waar het vernietigende noodlot ons onverwacht overvalt, die zijn rol zo geloofwaardig maken.

Het fragment speelt zich af in een restaurant waar de maffia van Gotham City op klaarlichte dag in het geheim bijeenkomt om te vergaderen over de verontrustende situatie in de stad. Er is, wat niet voor mogelijk werd gehouden, een maffiabank overvallen en er zijn vele miljoenen verdwenen. Daarnaast waakt Batman ’s nachts over de stad en het openbaar bestuur wordt steeds krachtiger waardoor de maffia haar macht kleiner ziet worden, zeker nu hun geheime bankrekeningen bekend dreigen te worden. Tijdens die vergadering vertelt de Chinese ‘boekhouder’ van de maffiabendes, via een live-uitzending op tv dat hij op eigen initiatief en uit voorzorg de tegoeden heeft opgenomen en naar een veilige plaats heeft getransporteerd waar alleen hij weet van heeft. En terwijl de aanwezigen dit verhaal van hun boekhouder wat beduusd aanhoren, verschijnt de Joker, vanuit de keuken opeens in beeld. Hij loopt vanaf de rug gezien vreemd lachend naar de vergadertafel toe, terwijl hij door zijn vreemde clowneske verschijning even alle aandacht van de verbaasde maffia krijgt.

Als een van de maffialeden de ‘freak’ hardhandig wil verwijderen, doet de Joker iets meedogenloos met hem, waar de bendeleden zeer van onder de indruk zijn en stil van worden. En als de Joker direct daarna laat doorschemeren dat hij achter de bankroof zit en in het bezit is van het geld, heeft hij ineens al hun aandacht. Vervolgens laat hij zien, dat hij de beklemmende situatie van de maffia in Gotham City volledig doorgrondt. Hij doet hen een voorstel om daar iets aan te veranderen waarbij hij zelf alle voorwaarden bepaalt. De trotse maffiabendes willen dat niet, maar hebben geen andere keus dan mee te doen. En als ze daar nog even aan lijken te twijfelen, dan worden ze door de Joker snel uit de illusie geholpen.

Wat gebeurt er eigenlijk op een dieper niveau van het fragment? Een Joker komt, net als in het kaartspel, altijd volledig onaangekondigd en kan als hij verschijnt je wereld en je plannen volledig doen instorten. Zijn vreemde verschijning trekt direct aandacht, want je weet niet wat je kunt verwachten. En net als je begint te denken dat het allemaal een grap is of niet relevant, doet hij iets meedogenloos waardoor je direct aanvoelt dat het bittere ernst is en er iets verschrikkelijks aan de hand is. Als hij daarna in een haarscherpe analyse kenbaar maakt, dat jijzelf medeplichtig bent aan het noodlot dat zich nu voltrekt, dan heb je geen poot meer om op te staan. Dan rest geen andere keuze, dan te voldoen aan de door de Joker gestelde eisen op straffe van nog grotere verschrikkingen. Je moet mee met het zich ontvouwende lot en diep in het zand bijten.  Er is geen weg terug. En als de stof uiteindelijk is neergedaald, zul je weer helemaal opnieuw moeten beginnen. Die Joker kennen wij allemaal.

Zie hier het fragment: