Langzame aandacht

In de trendrede van 2013 las ik het voor het eerst: langzame aandacht. Het begrip was nieuw voor mij, maar het voelde als een ontmoeting met een oude bekende. Met een mengeling van verrassing, vertrouwdheid en nieuwsgierigheid las ik verder. Het begrip werd gebruikt in combinatie met het begrip snelle technologie. Daar kon ik me ook wel wat bij voorstellen. Beide begrippen werden genoemd in het licht van de toekomst.

Daarbij moest, als ik het goed begreep, langzame aandacht voor het morele bewustzijn en bestuurlijke tegenwicht zorgen ten aanzien van de risico’s van een schijnbaar autonoom voortdenderende technologie. Ik las het als een appèl om ons niet door de technologische veranderingen te laten meesleuren, maar via langzame aandacht mee te groeien met de mogelijkheden en kansen die technologie ons biedt. Daarmee wordt voorkomen, dat we er blind door overvallen worden en het ons vergaat als de onwetende ‘tovenaarsleerling’ uit het gelijknamige sprookje. Want die verliest, tot zijn wanhoop, door ondoordacht handelen volledig de grip op de door hem zelf gecreëerde werkelijkheid. ‘Don’t start what you can’t finish’ (Walt Disney’s The Sorcerer’s Apprentice). 

Maar wat houdt dat dan in: langzame aandacht? Mijn speurtocht leverde, eerlijk gezegd, niet veel op. In de trendrede van een jaar later (2014) komt het begrip langzame aandacht tot mijn verbazing niet eens meer terug (wat ik een gemiste kans vind). Zoeken via Google leverde ook niets op. Mijn enige referentiepunt was het begrip vertraagde tijd dat we aan de in 1999 overleden filosoof Arnold Cornelis te danken hebben. Ik weet niet wat Cornelis er precies mee bedoelde, maar voor mij betekent vertragen van de tijd: jezelf losmaken uit de snelheid en haast der dingen, en ‘iets de aandacht en tijd geven die het vraagt’. Die betekenis meende ik ook te herkennen in het begrip langzame aandacht, vandaar mijn interesse.

En gebeurt dit ook, dit losmaken uit de snelheid en haast der dingen? Ik merk er niet veel van. Om mij heen zie ik veel nerveuse drukte en hoor ik vaak dat men geleefd wordt, nergens tijd voor heeft, slechts half werk kan leveren en men er gewoon niet toe komt om zaken de aandacht te geven die gevraagd wordt. ‘Het is om gek van te worden’, is de verzuchting, maar ‘het is nu eenmaal zo’. ‘Het is eenvoudig niet te voorkomen’, wordt zelfs gesteld, ‘het is ‘de waan van de dag die regeert’. En dan wordt daar veelbetekenend bij gekeken, alsof ik dat vanzelfsprekend wel begrijp.

En dat is het inderdaad, een waan, die hectische mainstream van ons dagelijkse leven die we voor geen goud willen missen. Dat er in die kolkende stroom slechts ruimte is voor vluchtige aandacht en er voor het ‘langzame’ geen plaats is, is vervelend, maar wordt beschouwd als een onafwendbaar offer dat vaak zelfs met enige trots en heldhaftigheid wordt gebracht; je moet er iets voor over hebben.  

Soms slaat het noodlot echter toe. Dan gaan de gebeurtenissen opeens zo snel, dat we de mainstream zelf niet meer kunnen bijbenen en bruut losgerukt worden uit de haast der dingen. Dan vallen we abrupt en onvoorbereid in de vertraagde tijd.
Zo komen we natuurlijk ook bij de langzame aandacht, alleen hebben we er dan niet veel meer aan. Wellicht is het verstandiger deze bewust op te zoeken en de dingen nu meteen al de aandacht te geven die ze toekomt.