Arnold Cornelis en de 21e eeuw

 

Wie kent nog de eind 20^e eeuw overleden cultuurfilosoof Arnold Cornelis?  De schrijver van onder meer ‘Logica van het gevoel’ en ‘De vertraagde tijd’?

Ikzelf heb hem vlak voor zijn dood meerdere keren ontmoet tijdens een managementopleiding op Nijenrode. Cornelis was daar als hoogleraar bij betrokken en pleegde elke keer weer op uiterst charmante wijze dodelijke  aanslagen op de rationaliteit en logica van de gemiddelde manager. Hij zorgde, ondanks zijn klassieke profiel en de luchtigheid van zijn taal, voor ophef en discussie, maar ook voor mooie gesprekken en nieuwe inzichten.  

In augustus ’99, zes maanden later, overleed hij onverwacht. De ironie is, dat hij, die zijn hele leven met de 21^e eeuw bezig is geweest, daar zelf niet aan toe is gekomen.

Gezien de ontwikkelingen in de 21^e eeuw, heeft hij de veranderingen goed  aangevoeld. Want in essentie gebeurt momenteel, waar hij als filosoof over sprak. Zijn werk schetst een filosofisch-historische context die een dichterlijk decorum vormt voor de analyse van onze tijd en de vele verwarrende veranderingen in de samenleving.

De verwarring in onze  tijd heeft volgens Arnold Cornelis een bijzondere oorsprong. Hij ziet deze tijd als een overgangstijd van de hiërarchische gestructureerde sociale regelsystemen uit de 20^e eeuw naar systemen van communicatieve zelfsturing in de 21^e eeuw.

De tijd van samenlevingen eenzijdig gebaseerd op macht, hiërarchie, klassen, autonomie, eigendom en onmondige burgers is voorbij en zal plaats maken voor een tijd waarin zelfbewuste wereldburgers, geholpen door technologische mogelijkheden, gezamenlijk en communicatief hun wereld vormgeven.

Communicatieve zelfsturing ontstaat, volgens Cornelis, wanneer mensen in vrijheid met elkaar hun leefomgeving creëren, zonder dat dit door een regime of overheid wordt gedicteerd. Bij communicatieve zelfsturing gebeurt dit vanuit vrijheid en het ‘gevoel’ van de mens; vanuit de eigen wil én op eigen kracht. Daarbij staat niet het eigendom, maar het delen centraal; het delen van informatie, middelen en verantwoordelijkheid. De oude verticale macht wordt in evenwicht gebracht met horizontale samenwerking.

En is dat niet precies wat er vandaag de dag gebeurt, zoals bijvoorbeeld ook de trendrede 2013 beweert? Op allerlei gebieden ontstaan zelforganiserende initiatieven en dwarsverbanden die nieuwe mogelijkheden creëren en die méér dan vroeger het gevoel en de wil van mensen zichtbaar maken. De oorsprong van die energie ligt niet bij machtige politieke leiders, maar bij mensen zelf; en het doel is niet alleen financieel gewin, maar vooral het scheppen van een wereld die zin geeft en waarde heeft; een wereld gebaseerd op wat de econoom Michael Porter in een TED-voordracht ‘shared value’ noemt.

Arnold Cornelis was op zijn best als hij tijdens een bourgondisch diner staand met een glas wijn in de hand zijn verhaal vertelde en de mensen, die aan zijn lippen hingen, ongemerkt meenam in zijn zicht en visie op de toekomst. Wat er ook op je bord lag, je vergat te eten in de volheid van dat moment, in de volheid van de vertraagde tijd.